Byzantijnse liturgie is de liturgie van de orthodoxe kerken van Griekenland, de Balkan, Oekraïne, Rusland, en de oriëntaalse Melkitische kerk in het Midden-Oosten.
Deze oosterse kerken behoren tot de orthodoxe kerken, maar er zijn ook oosterse kerken die tot de Katholieke kerk behoren. Zo zijn er in Italië twee Katholieke bisdommen die al eeuwen lang de Byzantijnse liturgie vieren. Na de scheuring tussen de westerse Katholieke kerk en de orthodoxe kerk van Constantinopel in 1054 zijn er verschillende pogingen tot verzoening gedaan. Een eenzijdige en radicale ‘oplossing’ was dat een aantal orthodoxe bisdommen in Oekraïne, Oost-Polen, Wit-Rusland en Slowakije zich bij de kerk van Rome aansloten, onder de invloed van het concilie van Trente (1563 ). Dit gebeurde in 1595 bij de Unie van Brest. Politieke druk van de Poolse en Litouwse vorsten was een belangrijke drijfveer. In navolging hiervan is in de 18e eeuw onder invloed van de Franse politiek de Melkitische kerk in het Midden-Oosten met de kerk van Rome verenigd. Het gevolg is dat er in de Rooms-katholieke kerk christenen van de byzantijnse traditie zijn. Men noemt deze ‘geünieerden’ ook wel ‘Grieks-katholieken’ als verzamelnaam. Het woord ‘Grieks’ slaat hier niet op de Griekse taal, maar op de traditie die in het Griekse Byzantium zijn oorsprong heeft. De Grieks-katholieken hebben de liturgie, de iconen en het kerkrecht, met daarin onder andere de mogelijkheid van gehuwde priesters, van de byzantijnse traditie behouden.
Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er Nederlandse dwangarbeiders terug met vrouwen uit (Wit)-Rusland en Oekraïne, die hun geloof ook in Nederland volgens de byzantijnse traditie wilden beleven, en ook andere Oekraïense vluchtelingen. Toevallig waren er Nederlandse paters Capucijnen opgeleid om de Byzantijnse liturgie te kunnen vieren. Zij hadden verwacht de zwaar vervolgde ( Grieks-katholieke ) kerk in de Sovjet Unie na de oorlog weer op te kunnen bouwen, maar het ijzeren gordijn verhinderde die opzet. In Nederland hebben deze paters kapellen opgericht voor de byzantijnse liturgie. De vereniging ‘Landelijke Instelling Pokrof’ is hiervan de overkoepelende organisatie. Ook ontstond de Johannes van Damascusgemeenschap in Den Bosch. Geleidelijk kwamen er steeds meer gewone Nederlandse katholieken in deze kapellen. Daarnaast werden Byzantijnse koren opgericht om de Byzantijnse liturgie te vieren in katholieke parochies, teneinde bekendheid te geven aan deze schitterende vorm van liturgie. Er zijn, ter vervanging van de eerste generatie paters, nieuwe priesters opgeleid die de bevoegdheid hebben gekregen om voor te gaan in de Byzantijnse liturgie. Op de website http://www.byzantijnsnetwerknederland.nl kunt u hier over meer te weten komen.
Het bestaan van de Byzantijnse liturgie binnen de grote katholieke kerk maakt duidelijk dat deze kerk werkelijk ‘katholiek’ is, dat wil zeggen, algemeen: rijk aan verschillen van geloofsbeleving en spiritualiteit binnen het ene apostolische geloof.